Columns: Mijn indrukken over de verkiezingen in Tunesië - Hoofdinhoud
Zie mijn verslag van de verkiezingen op youtube
Lambert van Nistelrooij: scheiding kerk en staat Tunesië veilig stellen
Persbericht 25 oktober:
Europarlementariër Lambert van Nistelrooij roept de islamitische partij Ennahda op om als verkiezingsoverwinnaar samen te werken met de andere partijen. Van Nistelrooij: "Door samenwerking kan de scheiding van kerk en staat in de nieuwe grondwet overeind blijven." Van Nistelrooij was samen met 14 andere Europarlementariërs verkiezingswaarnemer bij de eerste verkiezingen van de Arabische Lente op zondag 23 oktober, in Tunesië.
Van Nistelrooij: "Het enthousiasme en de hoop op een betere - meer democratische - toekomst was bij veel mensen direct voelbaar, met name bij jongeren."
Geschat wordt dat 90 procent van de geregistreerde stemgerechtigden is komen opdagen. "Het verkiezingsproces is ons vrij, eerlijk en transparant gebleken. Een groot succes," aldus van Nistelrooij. "Maar de verkiezingen waren nog maar de eerste stap. De islamitische partij Ennahda lijkt de meeste stemmen te hebben gehaald. Een samenwerking met de seculieren lijkt behalve noodzakelijk ook erg waarschijnlijk. Deze meerderheid zal in de verkozen grondwettelijke vergadering het komende jaar een grondwet kunnen schrijven die de scheiding van kerk en staat vastlegt."
Van Nistelrooij zegt goede hoop te hebben dat Tunesië zich zal ontpoppen tot een volwaardige democratie, een model voor landen in de regio, en een sterke partner voor Europa. Van Nistelrooij: "Des te groter het democratisch succes in Tunesië, des te groter de hervormingsdruk bij haar buren in Libië, Egypte en elders in de Arabische wereld. Europa, en Nederland zullen hier ook voordeel bij hebben."
-----------------
Op zondag 23 oktober waren er verkiezingen in Tunesië voor de constitutionele raad die in het komend jaar een nieuwe grondwet zal opstellen.
Als Europarlementariër heb ik deze verkiezingen waargenomen vanuit Tunis van 20 tot 24 oktober. Samen met andere 14 andere Europarlementariers maakte ik deel uit van een grotere waarnemersmissie van de Europese Unie.
Meer dan 11.000 kandidaten uit meer dan 100 partijen dingden naar 218 zetels. Bij de sluiting van de inschrijvingstermijn in september hadden nog maar 55% van de kiesgerechtigde Tunesiërs zich als kiezer laten registreren. Ondanks het grote aantal partijen was er veel onzekerheid bij de Tunesiërs over de koers die het land zal varen. Evenwel, de verkiezingen zijn een belangrijke test-case voor de verwezenlijking van de verwachtingen gewekt door de Arabische lente.
Veel vragen blijven nog onbeantwoord. Hoeveel wisten de Tunesiërs over de verkiezingen? Hoeveel vertrouwen hadden ze in het verkiezingsproces? Wat is het belang van een democratisch Tunesië voor Europa? En voor Nederland?
Over deze vragen hoop ik u als verkiezingswaarnemer enkele inzichten te geven. Hieronder kunt u mijn dagelijkse weblogs vanuit Tunis lezen die mijn indrukken weergeven.
U kunt mij ook volgen op Twitter (@LvNistelrooij), facebook en LinkedIn
-------------------
Column 1: Waarneming Verkiezingen Tunesië van start
Donderdag 20 october. Vroeg van huis om de zes uur vlucht naar Tunis te halen. Het wordt een dag van praten en nog eens praten. Met politieke partijen, het Tunesisch Verkiezingscomité, media, belangengroepen en de vertegenwoordigers van de EU, die hier al langer zijn. Een gaan en komen van direct betrokkenen bij de eerste vrije verkiezingen, na de omwenteling van begin dit jaar. Stap voor Stap wordt nu de democratie opgebouwd. Tunesië is volop in actie, je voelt het elan en zo af en toe ook de spanning.
Met 110 partijen en meer dan 11000 kandidaten wordt geen slechte start gemaakt. 60% van de kiesgerechtigden heeft zich laten registreren. Dit percentage valt tegen. Ik wil weten hoe dat komt. Zeker nu blijkt dat maar één op de vier jongeren van plan is mee te doen. Geen goed teken in een jonge democratie. Immers de omwenteling heeft verwachtingen gewekt. Dan is juist een hoge opkomst van belang. Het gaat bij deze verkiezingen om hun toekomst in dit land. Komt de oude garde, nu via verkiezingen weer terug? Het zijn juist de jongeren, zo talrijk aanwezig in Noord Afrika die het onderscheid kunnen gaan maken.
De 218 te kiezen leden van de Grondwetgevende Vergadering gaan werken aan de spelregels in het democratische Tunesië. Ook kiezen zij een overgangregering die de eerste echte rechtstreekse verkiezingen gaat voorbereiden. Weg van repressie, weg van de kliek rond Ben Ali die het zo lang voor het zeggen had. Naar een rechtstaat met vrijheid, waarin plaats is voor alle democratisch stromingen.
Vandaag en morgen blijven we als Europarlementariërs in Tunis. Zaterdag zwermen we uit naar de uithoeken van het land, om te zien hoe de verkiezingen precies verlopen. De delegatie, die op verzoek van Tunesië is afgereisd let op de vrijheid, de transparantie en de eerlijkheid van de verkiezingen. De EU is bereid Tunesië in de opbouw van de democratie te ondersteunen, maar de keuze is aan de acht miljoen kiesgerechtigden in het land. De ogen van velen zijn gericht op deze eerste vrije verkiezingen; later dit jaar volgt ook Egypte. Maar toch de achterliggende vraag van velen is of het volk de seculiere kant op gaat of er ruimte is voor een terugval in fundamentalisme. We zullen het gaan zien. De moeite waard!
Column 2: Het politieke speelveld
We praten vandaag met de politieke partijen. Het grote aantal partijen maakt het er niet duidelijker op. Zeker omdat veel kandidaten ervoor kiezen een lijst aan te vragen en te gaan als onafhankelijke kandidaat. Waar staan zij voor? Waar sluiten zij zich straks bij aan; ontstaan er dan nieuwe stromingen en partijen? Wat verder opvalt is dat de helft van de kandidaten vrouw is: een uitstekend signaal. Mannen en vrouwen staan om en om op de lijst. Het is wel de vraag hoe het gaat uitpakken na de verkiezingen met de verschillende functies.
Al voor de verkiezingen werd door veel kiezers geklaagd over de onoverzichtelijkheid van de politieke situatie in het land. Veel van de honderd partijen lijken de verkiezingen niet te gaan overleven - 31 procent van de kiezers gaat waarschijnlijk op een van de duizenden onafhankelijke kandidaten stemmen. Er zijn echter een drietal partijen die er lijken te zullen gaan uitspringen - de Islamitische partij, Ennahda, de Progressieve Democratische Partij (PDP), en de centrumlinkse coalitie Ettakatol.
Mijn beeld van de belangrijkste spelers:
- Ennahda - Rached Gannouchi: Voor de val van Ben Ali was deze islamitische organisatie verboden, en werd bestuurd vanuit ballingschap gedurende de afgelopen 20 jaar. Het speelde geen bijzondere rol bij de omverwerping van het regime, maar scoort nu wel de hoogste cijfers in de peilingen waar het 18 tot 25 procent van de stemmen krijgt. Rachid Gannouchi, de leider van deze partij modelleert Ennahda naar Erdogan´s AKP in Turkije, oftewel een gematigd islamitische partij die de scheiding van islam en staat en een democratisch stelsel voorstaat, evenals gelijke rechten voor mannen en vrouwen.
- Progressieve Democratische Partij - Najib Chebbi: Deze seculiere en linksgeoriënteerde partij was een erkende oppositie partij onder het Ben-Ali regime. Zowel liberalen als progressieve islamisten vallen onder de PDP´s gelederen. Het pleit voor politieke hervorming op een breed aantal terreinen, waaronder een generaal pardon voor politieke bannelingen, vrijheid van informatie, associatie en meningsuiting, een onafhankelijke administratie, en de scheiding der machten. De PDP scoort 16 procent van de stemmen in de peilingen.
- Ettakol (Democratisch Forum voor Arbeid en Vrijheid) - Mustafa Ben Jaafar. Ben Jaafar is de leider van deze centrumlinkse coalitie van Tunesische doctors en vakbonden. Zij pleitten voor de zuivering van het huidige politieke klimaat, herziening van wetten, herbalancering van machten, en het garanderen van fundamentele vrijheden en rechten. Ettakol scoort 14 procent van de stemmen in de peilingen.
Column 3: Kansrijk Tunesië
Tussendoor hebben we ook de gelegenheid om te praten over de toekomst van het land, en de samenwerking met Europa. De Arabische lente creëert nieuwe kansen voor Europese - en ook Nederlandse - investeerders in Tunesië.
Tunesië was voor de Jasmijnrevolutie in januari vrijwel onbekend terrein voor Nederlandse investeerders (met uitzondering van de textielindustrie). Dat is jammer want met een relatief hoog opgeleide beroepsbevolking, aanzienlijke middenklasse en centrale ligging tussen Afrika, het Midden-Oosten en de Europese Unie heeft Tunesië veel potentie voor investeringen en uit- en doorvoer mogelijkheden voor Nederlandse bedrijven.
Als woordvoerder voor energievraagstukken in het CDA haal ik er een punt uit. Tunesië laat zijn grootste krachtbron vrijwel onderbenut - de zon. Desertec is een bijzonder ambitieus project dat beoogt om in het zonoverspoelde Noord Afrika thermische zonne-energie op te wekken.
Het project is sinds 2009 in de planning fase, en kost naar verwachting 400 miljard euro. Het Desertec Industrial Initiative, een consortium van grote namen zoals Deutsche Bank en Siemens dat wordt gesteund door Bondskanselier Angela Merkel, zet zich nu in om het nodige wettelijke, economische en technische raamwerk op te zetten om de visie van Desertec realiteit te maken.
Eenmaal operationeel ontstaat een win-win situatie waar de energiebehoeften van de lokale bevolking worden voorzien en het overschot naar Europa wordt geëxporteerd. Tegen 2050 verwacht Desertec het merendeel van de elektriciteit in Noord Afrika en het Midden-Oosten op te wekken, en tenminste 15 procent van de Europese elektriciteitsvoorziening. Een lap Sahara van 90,000 vierkante kilometer - oftewel minder dan drie keer Nederland's landoppervlakte - zou genoeg om de energiebehoeften van de hele wereld te voorzien. De mogelijkheden zijn dus eindeloos. Europa, Tunesië en de andere Noord Afrikaanse landen moeten de kansen van de Arabische Lente grijpen door strategisch samen te werken. Zo kunnen kansrijke projecten zoals Desertec van de grond komen en de levens van zowel Tunesiërs als Europeanen verbeteren. Een win-win situatie dus.
Foto ©Nu.nl
Column 4: De bomen en het bos
Adriaan Koetsenruijter, Nederlander en EU ambassadeur in dit land zit er voor klaar. Met zo'n vijftiental vertegenwoordigers van EU lidstaten in zijn kielzog. Zij willen ons graag goed informeren. Immers, het gaat om een historisch moment: de eerste vrije verkiezingen die tot stabiliteit in dit deel van Noord Africa moeten leiden. Daarbij komt dat Tunesië voor 75 % drijft op economische relaties met de EU. Ook Caroline Weijers, die hier voor Nederland zit is hoopvol. Maar er zijn ook andere geluiden over veel verwarring bij de kiezers. Met zoveel partijen en 11000 kandidaten zie je door de bomen het bos niet meer.
Ook na de val van de Muur was dit zo in Centraal en Oost-Europa, zo stelt de vertegenwoordiger van Hongarijë. Veel partijen verdwijnen na de eerste euforie. Maar ook: als waarnemers moeten we weten dat dertig procent van de ouderen niet kan lezen of schrijven. Zoek dan je kandidaat maar eens op in de paginalange lijsten. Het is nu ook geregeld dat je niet met twee mensen in een stemhokje mag. Maar hoe werkt dat zondag uit? Kortom, fijn dat wij er zijn om bij klachten over de uitslag ook een rapport van een onafhankelijke EU missie te hebben. Maandag, zal de "Day After" zeker komen en dan kunnen onze bevindingen een grote rol spelen.
Na afloop geeft Ambassadeur Koetsenruijter een kleine receptie. Zonder alcohol; het dringt tot ons door... we zijn in een Arabisch land...
Dan naar de eerste minister Caïd Esseki, een eminance grise, die boven de partijen staat, zonder politieke aspiraties. Ik vraag hem naar de positie van de jongeren. Enerzijds vol lof: " zij gaven de aanzet tot de val van Ben Ali". "Zonder visie of organisatie".
"De jongeren zijn goed opgeleid en zullen hun kans in het nieuwe Tunesië zeker gaan pakken", zo stelt de premier, die jarenlang Tunesië in Parijs heeft vertegenwoordigd. Maar dit neemt niet weg dat de 18 - 25 jarigen zich bar slecht hebben laten registreren voor zondag. In de Arabische wereld spelen de ouders een grote rol, dat verander je niet zomaar. Esseki verwacht dat er 4 tot 6 partijen overblijven die de onderhandelingen over de neiuwe grondwet gaan leiden. Hierin ligt tegelijk een kans om jongerenafdelingen van deze partijen op te bouwen. Want daarmee is het nog slecht gesteld. De leider van de jongerenafdeling bij de grootse partij, Ennahdha blijkt een man van vijftig jaar....
Het valt ook voor de delegatie niet mee door de bomen het bos te zien. In een land dat na de koloniale periode, de periode van verzelfstandiging nu in de democratie belandt gaat alles snel. Zelf ben ik in 1978 als 24 jarige in de gemeenteraad gekozen, jongeren moeten kansen krijgen. Ik ben sindsdien zeven keer herkozen. Democratie is aan de kiezers, maar ook aan de kandidaten. Ik ben benieuwd hoe het beeld eind 2013 zal zijn, als opnieuw verkiezingen worden gehouden. Ik hoop dat premier Esseki gelijk krijgt. Er is nog veel werk aan de winkel.
De delegatie is er niet om stelling te nemen. We willen wel begrijpen hoe de verkiezingen worden aangepakt.
Genoeg gepraat: het wordt tijd dat we de straat op gaan. Dat doen we morgen, de dag voor de verkiezingen.
Column 5: Tussen oud en nieuw
Onze informanten rond de verkiezingen leggen ons graag uit hoe goed alles is voorbereid. De lijsten, de stemhokjes, enzovoort. Maar de gesprekken met de NGO’s en de vakbeweging leggen een groot probleem bloot. De partij van Ben Ali is verboden maar veel van de mensen die de afgelopen 25 jaar de publieke zaak hebben gediend zitten er nog. De overgangsregering heeft de mensen bij politie, justitie en onderwijs onberoerd gelaten.
Dezelfde 1800 rechters van het vorige regime zitten nog op hun posten, over onafhankelijkheid gesproken... Premier Essebsi zei het gisteren pakkend: "Eerst nieuwe mensen kiezen, dan nieuwe mensen benoemen".
De zittende ambtenarij wacht af wat er gebeuren gaat en houdt zich koest. De omwenteling hier is zonder al te veel geweld tot stand gekomen. Zij kiezen voor een geleidelijke overgang; willen de eigen baan behouden. De verkiezingen van morgen moet mensen op het tapijt brengen die het moderne Tunesië gaan opbouwen.
In de campagnes nemen de partijen duidelijk afstand van elkaar. Het beeld is dat de seculiere partijen zich afzetten tegen de islamitische partij ‘Ennahda’, die het hoogst scoort in de peilingen. Begin dit jaar gaven de polls zelfs een meerderheid aan voor deze partij, met een stevige basis in de regio’s en de dorpen. De verkiezingen zijn daarop zelfs van juli naar oktober verplaatst om de vele nieuwe partijen een reële kans te geven. De campagnes en aandacht in de media hebben tot meer diversiteit geleid. Nu lijkt geen van de partijen een meerderheid te kunnen halen. Voor het opstellen van de grondwet en het uitschrijven van de eerste directe verkiezingen in 2012 is dit een voordeel. Zo wordt in art. 1 van de grondwet meteen vastgelegd of Tunesië een Islamitische danwel seculiere staat zal zijn. Een compromis geeft dan de beste grondslag voor een vreedzame ontwikkeling in de nabije toekomst.
De verkiezingen moeten meer duidelijkheid brengen voor de vele ambtenaren die op hun stek zijn blijven zitten. Het opbouwen van de democratie kost tijd en legitimiteit. Daarmee wordt een vreedzame overgangmogelijk. Laten we hopen dat Tunesië hierin het voorbeeld wordt voor de rest van de Arabische wereld...
Column 6: verkiezingsdag
Vanmorgen zijn de stembureaus om zeven uur open gegaan. Voor Tunesië een bijzondere ervaring, na de omwenteling van februari. De vrijwilligers in de stemlokalen hebben het er maar druk mee. En dan moeten de mensen die ervoor zijn getraind ook komen opdagen.
In de wijk Bab Souika waar we de openingsfase meemaken is dit een probleem. Per stemlokaal in een basisschool zijn vier vrijwilligers ingedeeld. Één voor de wachtrij, twee voor de registratie en één voor het verloop in het lokaal. Het beeld is als volgt: in de 10 stemlokalen zijn er ten hoogste twee mensen die zijn opgeleid en geautoriseerd. Twee stemlokalen blijven dicht. Er zijn stemmers die er om zeven uur al waren, zij staan er om kwart voor negen nog.
De mensen blijven rustig. Alles is nieuw. We vragen waarom men niet tot een oplossing komt. Het antwoord is simpel: men is het vergeten om op te komen dagen. Telefoontjes om vervangers te krijgen lossen niet veel op. Dan komt men tot een andere oplossing. Omstreeks negen uur zijn de twee onbezette met andere stembureaus samengevoegd. Drie mensen doen er twee stembureaus. Een vrouw voegt mij toe: "Gebrek aan verantwoordelijkheid is een probleem in dit land. Mijn kinderen zijn nu alleen thuis". Maar iedereen blijft rustig. "Cool" , zegt een jongeman als hij aan de buurt is. Hij geeft het beeld goed weer. De blijdschap overheerst boven het ongemak.
Dit stembureau is voor mensen die zich niet eerder hebben geregistreerd. Er zijn lijsten waarop de namen en de nummers van het identiteitsbewijs zijn genoteerd. Voor het stemmen dompelt men de linkerwijsvinger in een flesje met blauwe inkt. Twee keer stemmen is er niet bij. De gsm moet men voor de gang naar het stemhokje inleveren. Zo is beïnvloeding per telefoon op het laatste moment niet mogelijk.
We blijven twee uur in dit stembureau om te zien hoe de aanvangsproblemen worden opgelost. Het loopt hier uiteindelijk wel los, zo blijkt. Vandaag gaan we verder naar een vijftal andere stembureaus. Vanavond maken we het stemmentellen mee en leveren we onze bevindingen op papier in. Het wordt inmiddels lekker warm. Tunesië komt op gang - ook met de helft van de benodigde opgeleide vrijwilligers komt men een heel eind.
Ik was in Tunesië als lid van de Maghreb Delegatie waar ik in het Europees Parlement. Ik zal in dit kader dan ook de ontwikkelingen in Tunesië na de verkiezingen nauw blijven volgen!
In de Media:
videofragment Europarl TV (vanaf. 2min 38sec.)
geluidsfragment NOS
artikel nu.nl (24 okt.)
artikel elsevier (24 okt.)
artikel nu.nl
artikel telegraaf.nl
artikel Omroep Brabant
artikel Libelle
Zie ook het persbericht.